Feiten en cijfers, deel 1: Israel

Noot: tenzij anders vermeld, wordt met ‘Israel’ bedoeld: Israel binnen de Groene Lijn, maar inclusief officieel geannexeerde gebieden (Oost-Jeruzalem, Golan). Demografische tellingen en schattingen kunnen uiteenlopen afhankelijk van de politieke agenda van de rapporteur. In het onderstaande is zo veel mogelijk gebruik gemaakt van neutrale en officiële bronnen, waar nodig aangevuld met andere tellingen. Niettemin kunnen er verschillen optreden in aantallen.

Totaal aantal inwoners: 8.955.000 (november 2018)

Bevolkingsdichtheid: 440,48 inwoners per km²

Tabel 1.1 Leeftijdsopbouw Israel (2017)

Bron: CIA World Factbook

Mediane leeftijd: 30,1 jaar (2018 – leeftijd die de meeste mensen hadden)

Geboortecijfer: 17,9 geboorten per 1000 inwoners (2018)

Sterftecijfer:  5,2 overlijden per 1000 inwoners (2018)

Levensverwachting bij geboorte: 82,7 jaar; mannen 80,8 jaar, vrouwen 84,7(schatting 2018)

Zuigelingensterfte: 3,4 per 1000 geborenen: jongens 3,4 meisjes 3,4 (schatting, 2018)

Gemiddelde leeftijd moeder bij geboorte 1e kind: 27,6 jaar (2015)

Gemiddeld aantal kinderen per vrouw: 2,63 (schatting, 2018)

Aantal verkeersdoden: 277 (2015; bron: World Health Organization)

In 2018 groeide de Israelische bevolking met 2%: 81% door natuurlijke groei, 19% door een positief immigratiesaldo.

De natuurlijke groei van de Joodse bevolking, zowel binnen de Groene Lijn als in de nederzettingen op de Westoever, varieert per religieuze groep: hoe religieuzer, hoe groter het aantal kinderen.

Inwoners grote steden

In 2018 woonde 92,4 procent van de totale bevolking van Israel in een stad of stedelijk gebied; een kwart van de bevolking woont in de vijf grote steden Jeruzalem, Tel Aviv, Haifa, Rishon Lezion en Ashdod. Slechts 7,6% woont in een dorp. Minder dan 2% woont in een kibboets (in 1948 was dat nog 6%).

Tabel 1.2 Aantal inwoners (heel) Jeruzalem, x 1000:

Bron: Jerusalem Institute for Israel Studies, 2018 (cijfers uit 2016)

Aantal inwoners Tel Aviv-Jaffa:

Totaal: 443.939
Joden: 401.500 (90,4%)
Moslims en Arabische Christenen: 19.700 (4,4%)
Overig: 22.739 (5,1%)

 Aantal inwoners Haifa:

Totaal: 281.087
Joden: 217.600 (77,4%)
Moslims en Arabische Christenen: 31.800 (11,3%)
Overig: 31.700 (11,2%)

Bron: Israel Central Bureau of Statistics, 2017

Onderwijs

Israel besteedde in 2014 5.7% van het bruto binnenlands product aan onderwijs. 97.8% van de bevolking boven de 14 kan lezen en schrijven. In Israel geldt een leerplicht van 11 jaar. Basis- en secundair onderwijs duren elk 6 jaar. 46% van de bevolking tussen de leeftijden 25 en 64 heeft tertiair onderwijs, ruim boven het OECD-gemiddelde van 32% (OECD, 2013).

Het verwachte aantal jaren dat een inwoner van Israel aan scholing zal besteden (totaal basis-, secundair en tertiair onderwijs) is 16 jaar.

In Israel bestaat er een scheiding, naar voertaal, tussen het Hebreeuwse en het Arabisch-Israelische onderwijssysteem. Binnen het Hebreeuwse onderwijssysteem zijn er algemene, religieus-zionistische en ultra-orthodoxe scholen.

Religieuze en etnische groepen

Tabel 1.3 Bevolking naar religie (1950-2017, x 1.000) 

Bron: Israel Central Bureau of Statistics

De meerderheid van de Joden is in Israel geboren (73,6% in 2012). Van de Joodse bevolking is circa een derde religieus en twee derde seculier, waarvan een groot deel wel ‘traditioneel-religieus’ is: zij hebben een sterke affiniteit met de tradities van het – orthodoxe – Jodendom en geloven vaak in God, maar leiden geen religieus leven.

De meerderheid van de Arabieren is in Israel geboren en is moslim (16,6% van de Israeli’s).

2,1% van de Israelische bevolking is christen en in meerderheid Arabisch. De Arabischtalige Druzen vormen 1,7% van de bevolking. Belangrijke Arabische concentraties zijn te vinden in het oosten van de Sharonstreek, langs Wadi Ara en in Centraal-Galilea, de oostelijke wijken van Jeruzalem en Bedoeïenenplaatsen in de noordelijke Negev.

Bahai
Het bahaigeloof is een monotheïstische religie die in 1844 gesticht is door Bahá’u’lláh in Perzië (het huidige Iran). Later werden de bahai-leiders verbannen naar Akko. Wereldwijd zijn er naar schatting ongeveer zes miljoen bahai’s in ruim landen. Door de meeste moslims worden de bahai’s niet als moslims beschouwd. Het Wereldcentrum van de bahai is gevestigd in een zeer fraaie tempel Haifa, door de bahai’s beschouwd als hun heilige stad.

Bedoeïenen
Het woord Bedoeïen is afkomstig van het Arabische badawi, woestijnbewoner of nomade.  Bedoeïenen zijn voornamelijk Arabische woestijnbewoners in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Bedoeïenen leven soms in tenten, en hebben een nomadisch, semi-nomadisch of sedentair bestaan.

In Israel wonen meer dan 200.000 Bedoeïenen, voornamelijk in het zuiden van het land, in de Negev. Zij zijn oorspronkelijk nomaden, maar velen wonen nu in huizen. De grootste Bedoeïenen-plaats in Israel is de stad Rahat. Bedoeïenen in Israel zijn niet dienstplichtig, maar sommigen melden zich wel aan als vrijwilliger.

Druzen
De Druzen vormen een kleine religieuze gemeenschap met in totaal ongeveer 600.000 leden in Syrië, Libanon, Israel en Jordanië, waar zij officieel erkend worden als een afzonderlijke religieuze gemeenschap met een eigen rechtssysteem. Zij spreken Arabisch en volgen een sociaal patroon dat sterk lijkt op dat van de Arabieren, maar beschouwen zich vaak niet als Arabieren. Dit geldt voor veel Israelische Druzen. De beweging is ontstaan als een mystieke stroming in de middeleeuwse sjiitische islam. Sommigen leden noem zich een sekte van het sjiisme, anderen noemen zich zelfs geen moslim. Men kan zich niet tot het druzische geloof bekeren. Druzen zijn vaak loyaal aan de regering van het land waarin zij wonen. Druzen dienen in het leger en stemmen bij verkiezingen.

Nederzettingen

De Joodse migratie naar de Westoever is sinds de tweede intifada sterk afgenomen, maar die daling van de bevolkingsgroei wordt opgeheven door natuurlijke groei. In 1991 verhuisden 9000 Joden naar de Westoever (exclusief Oost-Jeruzalem) en werden er 2.600 geboren. In 2011 was die verhouding omgedraaid: er verhuisden 3.600 Joden naar de Westoever, en er werden er 10.800 geboren.

In 1991 woonden er minder dan 5000 orthodoxe Joden op de Westoever, dat was 5% van het totale aantal Joodse inwoners. Op dit moment is ruim 30% van de inwoners van de nederzettingen orthodox. Op basis van deze groeicijfers zou dat in 2020 40% worden.

Tabel 1.4 Joodse inwoners nederzettingen en Oost-Jeruzalem (1985-2015)*

Bronnen: Israel Central Bureau of Statistics, 2014 en 2016; Migration Policy Centre, European University Institute Florence, 2013; Jerusalem Institute for Policy Research 2015.

Immigranten en vluchtelingen

Immigratie voor de stichting van de Staat

Voor de migratie van Joden naar Israel wordt vaak de term ‘aliya’ gebruikt, dit betekent letterlijk ‘opstijging’. Ook voor de oprichting van de staat vonden er immigratiegolven plaats van Joden die uit Zionistische of religieuze overwegingen naar het huidige Israel trokken, of om pogroms in hun land van herkomst te ontvluchten. Deze worden aangeduid met ‘de eerste (tweede, derde etc.) aliya’.

Tabel 1.5 Aantallen immigranten in Aliya 1-5

Bron: Ministry of Aliya and Immigrant Absorption

Na 1948: Joden uit de Arabische wereld

Na de oprichting van de staat in 1948 verklaarden Arabische landen de oorlog aan Israel en moesten zo’n 850.000 Joden die in deze landen woonden vluchten. Zij kregen veelal te maken met beperkingen van hun rechten en met pogroms, waarvoor ze massaal op de vlucht sloegen.

Tabel 1.6 Aantal Joden in Arabische landen voor en na 1948

Bron: Justice for Jews from Arab Countries, 2014

Joodse vluchtelingen uit Arabische landen naar Israel 1948-1972:

Marokko, Algerije, Tunesie: 330.833
Libië: 35.666
Egypte: 29.325
Irak: 129.292
Syrië, Libanon: 10.402
Jemen, Aden: 50.552

Bronnen: Avneri (1984), Shapiro (1973)

Tabel 1.7 Immigranten per periode van immigratie, laatste continent en land van herkomst. Landen per continent zijn slechts een selectie.

Azië, Afrika en onbekend tot 2010 berekend: CBS differentieerde daarna niet meer tussen Afrika en Azië.

Bron: CBS Israel 

Geografische coördinaten: 31°30’N, 34°45’O

Tijdsverschil: GMT+2, een uur later dan in Nederland. De zomertijd wordt gehanteerd.

Oppervlakte:

Totaal: 20.770 km²
Waarvan land: 20.330 km²
Waarvan water: 440 km²
Territoriale zee (UNCLOS): 12 zeemijlen (@ 1852 m)

Grenzen:
Lengte landsgrenzen: 1.017 km
Aangrenzende landen: Egypte (266 km), Gazastrook (51 km), Jordanië (238 km), Libanon (79 km), Syrië (76 km), Westelijke Jordaanoever (307 km)
Kustlijn: 273 km

Hoogteverschillen:
Laagste punt: Dode Zee –408 m
Hoogste punt: Har Hermon (Golanhoogten) 2.814 m

Landschap:
Negev-woestijn in het zuiden; lage kustvlakte; centraal berggebied; kloof Jordaanvallei.

Percentage land in gebruik als bouwland: 13,68%.

Natuurlijke bronnen: koper, fosfaten, bromide, kalium, klei, zand, zwavel, asfalt, mangaan, een grote hoeveelheid aardgas en een kleine hoeveelheid ruwe olie.

Klimaat:
Koudste maand: januari, temperaturen tussen 5°C en 10°C.

Heetste maand: augustus, temperaturen tussen 18°C en 38°C.

Regenval: 70% tussen november en maart; in juni t/m augustus vaak geen. Hierdoor is plm. een derde van het land te cultiveren, met + 300mm regen per jaar.

Middellandse Zeekust: zachte winters, warme zomers, hoge luchtvochtigheidsgraad. Gemiddelde temperatuur tussen 15°C en 30°C.

Noord-Israel en heuvels binnenland (o.a. Jeruzalem): winters kouder, soms met sneeuw, zomers aangenaam warm. Gemiddelde temperatuur tussen 8°C en 29°C. Gemiddelde jaarlijkse regenval 1,128 mm.

Woestijnen in zuiden en oosten: winters aangenaam warm, zomers heet (tot 40°C), en droog. Gemiddelde temperatuur tussen 18°C en 35°C. In het zuiden gemiddelde jaarlijkse regenval minder dan 100mm.

Staatsvorm: Parlementaire democratie

Grondwet: Israel heeft geen grondwet, maar een aantal Basiswetten die als de-facto constitutie fungeren.

Hoewel in de onafhankelijkheidsverklaring uit 1948 staat dat er binnen enkele maanden een grondwet zou komen, is dat niet gebeurd. Intussen zijn er 14 Basiswetten. Het Hooggerechtshof gebruikt de Basiswetten als toets voor de grondwettigheid van andere wetten die door het parlement worden voorgesteld, wanneer iemand de geldigheid daarvan in twijfel trekt.

Tabel 1.8 Staatsinrichting Israel

Staatshoofd: President Reuven Rivlin, sinds juni 2014

De president wordt gekozen door het parlement voor een termijn van 7 jaar en is daarna niet herkiesbaar. Hij heeft beperkte bevoegdheden. Een hiervan is het aanstellen van de formateur, die tevens minister-president wordt.

Kiesstelsel: Landelijke evenredige vertegenwoordiging.

Net als Nederland kent Israël een systeem van landelijke evenredige vertegenwoordiging zonder kiesdistricten. Anders dan in Nederland is er een kiesdrempel van 3,25% en brengt men een stem op een lijst uit: het is niet mogelijk een voorkeursstem uit te brengen. Alle staatsburgers in Israel vanaf achttien jaar hebben kiesrecht. Israeli’s in het buitenland kunnen alleen stemmen als zij officieel door de staat zijn uitgezonden. Er worden minimaal iedere vier jaar parlementsverkiezingen gehouden; dit kan ook eerder als de Knesset of de premier dit beslist.

Knesset: Het Israelische parlement heeft één Kamer, de Knesset.

Huidige voorzitter: Yuli-Yoel Edelstein, Likoed, sinds 2013.

Aantal leden: 120

De Knesset (letterlijk: vergadering of samenkomst) houdt zitting in de hoofdstad, Jeruzalem. De Knesset is de wetgevende macht en heeft veel bevoegdheden. Alle wetten moeten worden aangenomen door de Knesset, het kiest de president en – de facto – de premier (die ceremonieel door de president wordt benoemd), het keurt het kabinet goed en houdt toezicht op het werk van de regering. Bovendien kiest de Knesset het hoofd van de Rekenkamer, een machtige functionaris die onafhankelijk zijn werk doet en gevraagd en ongevraagd onderzoek doet naar en adviezen uitbrengt over o.a. de gevolgen van beleidsdaden van de regering. Het parlement kan de immuniteit van zijn leden opheffen en kan de president en het hoofd van de Rekenkamer ontslaan. Het kan de regering ontbinden door een motie van wantrouwen en kan zichzelf ontbinden en nieuwe verkiezingen uitroepen.

De minister-president kan de Knesset ontbinden, maar totdat er nieuwe verkiezingen zijn gehouden behoudt de Knesset in de bestaande samenstelling zijn macht.

Partijen in de Knesset: De twintigste Knesset werd op 17 maart 2015 gekozen en op 31 maart beëdigd. De 120 leden Knesset zijn verdeeld over negen fracties.

Voor 48 parlementariërs is dit hun eerste termijn als Knessetlid. De 20ste Knesset telt met  29 vrouwelijke parlementsleden (24.2%) het hoogste aantal vrouwen uit de Israelische geschiedenis. Er hebben 17 Arabische Israeli’s zitting in de huidige Knesset (in de 19^e waren dat er 12, in de 18^e Knesset 13).

Op 9 april 2018 vinden er nieuwe verkiezingen voor de Knesset plaats.

Tabel 1.9 Partijen in 20e Knesset

Tabel 1.10 Aantal vrouwelijke leden per Knesset

 Bron: Knesset

Regering: Het Israelische formatieproces heeft veel weg van het Nederlandse. De president benoemt (doorgaans) de door het parlement voorgedragen formateur, degene die de beste kans heeft om een coalitie te vormen. De Knesset moet de regering goedkeuren. Het kabinet-Netanyahu is het 33e en heeft 22 ministers. De premier kan na goedkeuring door de Knesset ministers vervangen. De huidige samenstelling (november 2018) is:

Tabel 1.11 Ministers in kabinet:

Hooggerechtshof
Het Israelisch Hooggerechtshof heeft zitting in de hoofdstad, Jeruzalem. Het is het hoogste rechtsorgaan in Israel. Het toetst desgewenst de ‘grondwettigheid’ van ingediende wetten en heeft de bevoegdheid te bepalen of beslissingen van de Israelische staat rechtmatig zijn. Uitspraken van het Hooggerechtshof worden daarom aangehaald om het hoge niveau van democratie in Israel aan te tonen.

Rechters worden aangewezen door het Rechters Nominatie Comité. Dit bestaat uit tien personen: drie rechters van het Hooggerechtshof, twee ministers, twee Knessetleden en twee afgevaardigden van de Israelische Orde van Advocaten. Eén van deze rechters is overigens een Arabische Israeli. De minister van Justitie is voorzitter van het comité. Uitspraken van het Hooggerechtshof zijn bindend voor alle gerechtshoven in het land.

Opzienbarende uitspraken van het Hooggerechtshof in de afgelopen jaren zijn:

• De beslissing dat de bouw van de Westoeverbarrière in Jeruzalem gerechtvaardigd is – dit spreekt het advies van het Internationaal Gerechtshof in Den Haag tegen
• Diverse uitspraken over de route van de barrière, waardoor delen moesten worden verplaatst die (te ver) op Palestijns grondgebied zijn neergezet
• Keurde in 2005 de vernieling goed van de synagogen in de Gazastrook na de terugtrekking en ontruiming door het Israelische leger
• Stelt geregeld Palestijnse Arabieren in het gelijk die tegen de staat Israel procederen over grondkwesties

Internationaal

In Israel heerst de opvatting dat uitspraken van buitenlandse (internationale) gerechtshoven een ongeoorloofde inmenging in interne aangelegenheden van Israel zijn. Ook komt vaak ter sprake dat veel rechters van onder meer het internationale gerechtshof in Den Haag uit dictatoriaal bestuurde landen komen.

De VN-Veiligheidsraad weigerde na de oprichting van de staat tweemaal om Israels aanvraag voor erkenning van de staat en lidmaatschap van de VN door te sturen naar de Algemene Vergadering. Bij de derde aanvraag stemden 37 leden van de Algemene Vergadering voor en 12 tegen, er waren 9 onthoudingen, waaronder Groot-Brittannië. De Verenigde Staten en de Sovjet-Unie waren de eerste landen die Israel erkenden. De eerste Arabische staat die Israel erkende was Iran. Later trok het die erkenning in en tegenwoordig is Iran één van de grootste vijanden van Israel. Op dit moment wordt Israel door 160 van de 192 lidstaten van de VN erkend.

In 2013 nam de Algemene Vergadering van de VN 21 resoluties aan tegen Israel en slechts 4 tegen andere landen (Syrië, Noord-Korea, Iran en Myanmar).

Sinds het einde van de Jom Kippoeroorlog (1973) steeg de inflatie in Israel dramatisch door stijgende overheidsuitgaven, een groeiend overheidstekort en de groei van externe schulden. Verschillende economische ontwikkelingen verdiepten de Israelische economische crisis en in 1983 stortten de effecten van de vier grootste banken ineen, waardoor deze allemaal genationaliseerd moesten worden. In 1984 stond de inflatie op een recordhoogte van 445%.

Israels ‘Economisch Stabilisatieplan’ in 1985 moest ervoor zorgen dat de inflatie stabiliseerde, evenals de betalingsbalans, en er werd flink gekort op de overheidsbudgetten. Dit plan wordt vaak gezien als omslagpunt in de Israelische economie, van een sociaaldemocratische markteconomie naar een liberaal-economische markteconomie. Op dit moment heeft Israel een technologisch vooruitstrevende markteconomie met substantiële overheidssteun.

Het kampt niettemin met omvangrijke begrotingstekorten, die gedekt worden door grote bankoverschrijvingen uit het buitenland en door buitenlandse leningen. Ruwweg de helft van de buitenlandse overheidsschulden staan uit in de Verenigde Staten, Israels voornaamste leverancier van economische en militaire hulp.

Hightech-industrie

De snelste groeisectoren van de Israelische economie zijn te vinden in de hi-tech. In de meeste recente jaren was de groei gemiddeld 8% per jaar. Deze sectoren zijn kennis- en kapitaalintensief en vereisen complexe productietechnieken, plus de bereidheid om flink te investeren in onderzoek en ontwikkeling.

2,2% van het BBP van Israel wordt in het R&D van de hi-tech industrie geïnvesteerd, het hoogste percentage van alle OECD-landen na Japan en Zweden. Volgens experts behoort de kwaliteit van de Israelische R&D in de top-10 van de wereld.

Het belang van de hi-tech industrie wordt geïllustreerd door de groei ervan: in 1965 werd slechts 37% van de industriële producten door de hi-tech industrie vervaardigd, in 1985 lag dit percentage al op 58%, en in 2006 op 70%. Bijna 80% van de hi-techproducten wordt geëxporteerd. De inkomsten daarvan verviervoudigden van $3 miljard in 1991 naar $12.3 miljard in 2000 en naar €22 miljard in 2006. In 2009 leverde de ICT (een belangrijk deel van de hi-tech industrie) ongeveer €13.2 miljard op. Dat is 17.3% van het BBP van de business sector. ICT leverde 204.000 banen op en de export ervan bedroeg bijna €11.1 miljard.

Munteenheid: Nieuwe Israelische shekel (NIS), onderverdeeld in 100 agarot
Koers: 1 euro = 4,11 shekel (februari 2019)
Begrotingstekort/-overschot (als % van BBP):  -2.9% (2018)
Bruto Binnenlands Product (per hoofd van de bevolking): €34,432 (OECD, 2018)
BBP reële groei: 3,3% (2017)
Bruto Nationaal Inkomen (BNI) per capita: € 32,090 (2016, Atlas-methode)

Import: $69,1 miljard (2017). Ondanks beperkte natuurlijke rijkdommen heeft Israel zijn agrarische en industriële sectoren de laatste 25 jaar intensief ontwikkeld. Het land is grotendeels onafhankelijk voor wat betreft de voedselproductie.
Belangrijke importartikelen: Ruwe olie, ruwe grondstoffen, militair materieel, granen en water.
Top-5 oorsprong van import naar Israel: Verenigde Staten (11,7%), China (9,4%) Zwitserland (8%),  Duitsland (6,8%) en het Verenigd Koninkrijk (6,2%).

Export: $61,2 miljard (2017)      
Belangrijkste exportartikelen: diamanten, technologisch hoogontwikkelde apparatuur, landbouwproducten, medicijnen
Top-5 exportbestemmingen: Verenigde Staten (27,9%), Verenigd Koninkrijk (8,9%), Hongkong (6,9%), China (5,4%) en België (4,4%).

Verdeling beroepsbevolking naar sector (2017): Dienstensector 81,6%, industrie 17,3%, landbouw 1,1%
Werkloosheid: 3,7% op een beroepsbevolking van 4.01 miljoen mensen (2018)
Jeugdwerkloosheid: 6,6% van de jongeren tussen 15 en 24 jaar (2018)

Israels verdediging is de taak van het leger, meestal aangeduid als IDF, Israel Defense Forces. De marine wordt aangeduid als INF voor Israel Naval Force, de luchtmacht als IAF voor Israel Air Force. De IDF wordt beschouwd als een van de sterkste en meest geavanceerde legermachten in de wereld en gebruikt geavanceerde wapensystemen en -technologieën van westerse makelij. De VS is de grootste leverancier, ook Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk leverden een belangrijk aandeel. Israel heeft een bloeiende militaire industrie en exporteert wapens en veiligheidssystemen.

Dienstplicht
Alle mannen en vrouwen met de Israelische nationaliteit zijn vanaf hun 18e jaar dienstplichtig. Op verzoek kan hierop een uitzondering worden gemaakt voor bijvoorbeeld islamitische of christelijke Arabieren, fulltime studenten aan een religieuze instelling, vrouwen die orthodox religieus zijn, getrouwd zijn of kinderen hebben.

De dienstplicht duurt voor mannen 3 jaar (of meer), voor vrouwen 2 jaar. Na de dienstplicht dienen Israelische mannen enige weken per jaar als reservist, tot 41-51 jaar. Zij kunnen dan elk moment worden opgeroepen. Vrouwen dienen meestal een of twee jaar als reservist.

Iron Dome
De ‘IJzeren Koepel’  is een geavanceerd en innovatief mobiel luchtverdedigingssysteem dat vijandelijke raketten en 155mm artilleriegranaten kan onderscheppen tot op 70 kilometer afstand.

De radar van de Iron Dome identificeert het projectiel en berekent de koers. Het Battle Management & Wapen Control (BMC) systeem analyseert deze gegevens razendsnel en bepaalt waar het projectiel terecht zal komen. Als het inslagpunt een bedreiging vormt voor burgers kan binnen enkele seconden een interceptor-raket gelanceerd worden, die het projectiel op een ongevaarlijke plek uitschakelt. Tijdens de operatie Protective Edge (2014) werd volgens de IDF bijna 90 procent van de duizenden raketten uit Gaza op deze manier tegengehouden. Israel is samen met Singapore het enige land dat dit afweersysteem heeft.