Gaza in de regio: beknopte historische context
De Gaza-regio is een smalle strook land aan de Middellandse Zee, grenzend aan Israel en Egypte, die nooit een onafhankelijk land is geweest. In de Klassieke Oudheid maakte de strook deel uit van Kana’an, het gebied dat nu ruwweg Libanon, Israel, de Palestijnse gebieden, het westelijk deel van Jordanië en zuidwest Syrië beslaat. In deze tijd was de stad Gaza strategisch belangrijk als handelscentrum van Aziatische, Europese en Noord-Afrikaanse markten en er werd veel om gevochten.
Vanaf 1517 tot na de Eerste Wereldoorlog maakte Gaza deel uit van het Ottomaanse Rijk. Na 1917 viel het onder het Britse Mandaatgebied Palestina, waarin later de staat Israel werd opgericht. Tijdens de daarop volgende Arabisch-Israelische Oorlog van 1948 bezette Egypte de strook. Na het eind van deze oorlog golden jarenlang de lijnen van het wapenstilstandsverdrag van 1949 als grens, en werd de Gazastrook bezet door Egypte.
Gaza werd overspoeld met Arabische vluchtelingen, afkomstig uit de nieuw opgerichte staat Israel (1948). Dit waren deels rijke Arabieren die tijdens de oorlog naar Gaza waren uitgeweken omdat zij daar een tweede huis aan de kust hadden, anderen waren verder Egypte ingetrokken. Maar terwijl Jordanië de vluchtelingen in de Westoever volledig burgerschap gaf, deden de Egyptenaren dit niet voor de Gazanen en de vluchtelingen die in Gaza verbleven. Zij werden ondergebracht in vluchtelingenkampen, waarheen ook vluchtelingen werden verplaatst die verder het eigenlijke Egypte waren binnengedrongen. Het gebied bleef onder Egyptisch militair bestuur totdat Israel de strook bezette na de Zesdaagse Oorlog van 1967.
Na 1967 bleef de Gazastrook verschillende decennia onder Israelische controle, en ook in de Gazastrook waren Joodse nederzettingen.
Hamas
De Eerste Intifada (Palestijnse opstand) tegen Israel ontstond in een vluchtelingenkamp in Noord-Gaza in 1987 en verspreidde zich snel over de regio. Tijdens deze intifada werd de terreurorganisatie Hamas opgericht, een Palestijnse tak van de Moslimbroederschap die in Egypte en veel Arabische landen al eerder voet aan de grond had gekregen.
Hamas werd vooral in de Gazastrook populair door het opzetten van educatieve en sociale programma’s. Maar internationaal werd de organisatie veroordeeld om haar terreur- en zelfmoordaanslagen tegen Israelische burgers. Hamas heeft de vernietiging van Israel in haar handvest; het wil dit vervangen door een Palestijns-Islamitische staat en wil niet met Israel onderhandelen.
Deze militante houding zette de Oslo-akkoorden onder druk, die in 1993 waren gesloten tussen Israel en de PLO. Daarbij kreeg de nieuw opgerichte Palestijnse Autoriteit (PA) als semi-autonome regering het bestuur over delen van Gaza en de Westbank, in ruil voor de belofte dat de PA het geweld in toom zou houden. De PA bleek echter niet staat het geweld van groepen als Hamas te beteugelen en maakte zich impopulair door wanbestuur en corruptie. Dit alles, samen met Israels weigering de Joodse nederzettingen te ontruimen, zette het Akkoord steeds verder onder druk. In 2000 startte PLO-leider Arafat op de Westoever een tweede intifada, waaraan Hamas pas later meedeed.
Toen Israel in 2005 alle troepen terugtrok uit de strook en de nederzettingen daar ontruimde, nam de invloed van Hamas toe. Fatah, de meer seculiere organisatie van de PA, kwam steeds meer buiten spel te staan en verloor in 2006 de parlementsverkiezingen op de Westoever en in de Gazastrook. Hamas won 74 van de 132 zetels. Het daarop volgende conflict tussen Fatah en Hamas leidde in 2007 tot de gewelddadige machtsovername van Hamas in de Gazastrook. Fatahleden werden gedood of verjaagd en de macht van Fatah was voortaan beperkt tot de Westoever. Israel besloot tot een blokkade van Gaza, om zo het gevaar van Hamas in te dammen. Daarbij speelde het feit dat Hamas sinds 2006 beschikte over meer geavanceerde raketten dan voorheen een rol, en de ontvoering van de Israelische soldaat Gilad Shalit op 25 juni 2006: Israel wilde voorkomen dat hij naar een ander land zou worden overgebracht. Shalit werd meer dan vijf jaar in volledige afzondering gevangen gehouden door Hamas.
Bevolking en maatschappij
Noot: Na de terugtrekking van Israel uit de Gazastrook in 2005 zijn er vaak alleen nog gecombineerde statistieken te vinden van Gaza en de Westoever. Indien dit het geval is, wordt dit vermeld. Demografische tellingen en schattingen kunnen uiteenlopen afhankelijk van de politieke agenda van de rapporteur. In het onderstaande is zo veel mogelijk gebruik gemaakt van neutrale en officiële bronnen, waar nodig aangevuld met andere tellingen. Niettemin kunnen er verschillen optreden in aantallen.
Totaal aantal inwoners: 1.932.843 (PCBS, juli 2018)
Bevolkingsdichtheid: 5.102 inwoners per km2
Leeftijdsopbouw (2018):
Tabel 3.1 Leeftijdsopbouw Gaza
GAZA
Leeftijdsgroep:
Bevolking %:
Man:
Vrouw:
0-14
44.1%
415.746
394.195
15-24
21.3%
197.797
194.112
25-54
28.5%
256.103
267.285
55-64
3.5%
33.413
30.592
65+
2.5%
24.863
22.607
Bron: CIA World Factbook
Mediane leeftijd: 17,4 jaar: mannen 17,1 jaar, vrouwen 17,8 jaar (2018 – leeftijd die de meeste mensen hebben)
Geboortecijfer: 30,5 geboorten per 1000 inwoners (2018)
Sterftecijfer: 3,0 sterfgevallen per 1000 inwoners (2018)
Levensverwachting bij geboorte: 74,4 jaar: mannen 72,7 jaar; vrouwen 76,2 (2018)
Zuigelingensterfte: 16 per 1000 geborenen – jongens 17,1; meisjes 14,9 (schattingen 2018)
Gemiddelde leeftijd moeder bij geboorte 1e kind: 19 jaar (schatting, 2017)
Gemiddeld aantal kinderen per vrouw: 3,97 (2018)
Aantal eerwraakslachtoffers: 28 (2017, Westoever en Gaza samen). De daders krijgen vaak hoogstens een paar jaar celstraf; de hoogste straf in Gaza was 3 jaar.
Bevolkingsgroei:
Tabel 3.2 Bevolkingsgroei Palestijnen per regio in Gaza (voor 2005 woonden er ook Joden in de Gazastrook)
Jaar:
Gaza:
2000
1.109.677
2005
1.304.388
2010
1.540.016
2015
1.780.426
2020
2.047.969
Bron: PCBS
Tabel 3.3 Bevolkingsgroei Palestijnen per regio in Gaza
Regio
2000
2005
2010
2015
2020
North Gaza
202.909
245.326
294.891
344.468
403.457
Gaza
395.760
459.851
536.929
614.324
695.967
Deir Al-Balah
160.696
189.148
222.857
256.547
294.260
Khan Yunis
216.172
251.075
296.607
346.146
401.582
Rafah
134.140
158.988
188.732
218.941
252.703
Totaal
1.109.677
1.304.388
1.540.016
1.780.426
2.047.969
Bron: PCBS, schattingen en prognoses
Inwoners grote steden:
75% van de bevolking op de Westoever en in Gaza woont in een stad of stedelijk gebied
Bron: Wereldbank, 2013
Inwoneraantal Gaza-Stad:
Totaal: 598.633 (2018)
Joden: 0
Arabieren: 598.633
Moslims: 98-99% (voornamelijk soennitisch)
Christenen: ca. 3.500 (in 2008, inmiddels vermoedelijk minder)
Bron: PCBS
Inwoneraantal Khan Younis: 209.099 (2018)
Inwoneraantal Rafah: 175.057 (2018)
Bron: PCBS
Onderwijs
95,2% (2018) van de mensen op de Westoever en in Gaza (gezamenlijk) die binnen de officiële leeftijdsgrenzen van het basisonderwijs vallen, volgen ook daadwerkelijk basisonderwijs. Het percentage aan vrouwen dat zich heeft ingeschreven in het tertiair onderwijs, in Gaza en de Westoever, ten opzichte van het aantal mannen was 141,4% (2012) Het totale percentage van de mensen van 15 jaar en ouder die kunnen lezen en schrijven in Gaza (en de Westoever) is 96,9%, waarvan 98,6% van de mannen en 95,2% van de vrouwen.
Bron: Wereldbank, CIA World Factbook
Religieuze en etnische groepen
98-99% van de mensen op de Gazastrook is moslim, waarvan de overgrote meerderheid soennitisch. Minder dan 1% van de bevolking is christen en minder dan 1% is niet-religieus. Voor 2005 woonden er ook Joden op de Gazastrook, maar sinds de ontruiming van de Joodse nederzettingen daar door het Israelische leger is dit niet meer het geval. De enige etnische groep die op de Gazastrook leeft zijn Palestijnse Arabieren.
Hamas is een soennitische organisatie. De overgrote meerderheid van de moslims wereldwijd is soennitisch. Het soennisme is afgeleid van het Arabische woord soenna, wat gewoonte betekent. Soennieten geloven dat ze de profeet Mohammed zo getrouw mogelijk moeten volgen in onder meer eet- en leefgewoonten en ethisch gedrag. (ISIS hangt een extreme vorm van soennisme aan). Op dit moment wordt in vele landen een machtsstrijd uitgevochten tussen soenni’s en sjiieten.
Sjiieten stellen dat het leiderschap na de dood van Mohammed overgenomen moest worden door een familielid, zijn schoonzoon Ali. Dit baseren zij op de overleveringen van Mohammed (de hadith). Sjiieten hechten veel waarde aan de imam, de geestelijk leider van de islam (voor soennieten is de imam slechts een voorganger in het gebed). De meerderheid van de sjiieten gelooft dat er 12 imams zijn geweest in het verleden en wacht op dit moment op de terugkomst van de twaalfde imam, Mahdi. Iran is een voorbeeld van een sjiitisch land.
Voormalige nederzettingen
In 2005 zijn alle Joodse nederzettingen op de Gazastrook door het Israelische leger ontruimd.
Tabel 3.4 Joodse inwoners nederzettingen in Gaza (1983-2005)
Jaar:
Joodse bevolking in Gaza:
1985
1.900
1990
3.300
1995
5.300
2000
6.678
2005
0
Bronnen: Israel Central Bureau of Statistics, 2014, Migration Policy Centre, European University Institute Florence, 2013
Geografie
Geografische coördinaten: 31°25’N, 34°20’O
Tijdsverschil: GMT+2, een uur later dan in Nederland.
Oppervlakte:
Totaal: 360 km²
Waarvan land: 360 km²
Waarvan water: 0 km²
Grenzen:
Lengte landsgrenzen: 62 km
Aangrenzende landen: Egypte 11 km, Israel 51 km
Kustlijn: 40 km
Hoogteverschillen:
Laagste punt: Middellandse Zee 0 m
Hoogste punt: Abu ‘Awdah 105 m
Landschap:
Vlak tot golvend, kustvlakte bedekt met zand en duinen.
Percentage land in gebruik als bouwland: 7,39%
Natuurlijke bronnen:
Bouwland, aardgas, viswater
Klimaat:
Gematigd; milde winters, droge en warme tot hete zomers
Staatsinrichting
Staatsvorm: Militaire junta.
Nadat het Israelische leger zich in 2005 terugtrok van de Gazastrook en alle Joodse nederzettingen ontruimde, raakte de radicaal islamitische terreurgroep Hamas verwikkeld in een machtsstrijd met Fatah, tot dat moment de grootste Palestijnse beweging in Gaza en de Westoever. De spanningen liepen verder op na de verkiezingsoverwinning van Hamas in 2006 en een jaar later en nam Hamas met geweld de macht over van Fatah op de Gazastrook. Omdat Hamas in veel landen op de lijst van terroristische organisaties staat, raakte de Strook in veel opzichten geïsoleerd.
In april 2014 sloten Fatah en Hamas een verzoeningsverdrag en werd in theorie een Palestijnse eenheidsregering gevormd, die bestaat uit technocraten die niet gelieerd zijn aan één van de facties. De eenheidsregering werd geleid door Rami al-Hamdallah, lid is van Fatah. Volgens het verdrag moesten er eind 2014 algemene verkiezingen worden gehouden op de Westoever en in de Gazastrook. Dit is niet gebeurd, en in juli en december 2015 benoemde president Abbas nieuwe ministers zonder daarbij Hamas te raadplegen. In oktober 2016 benoemde ook Hamas in de Gazastrook nieuwe ministers zonder toestemming van Abbas. De eenheidsregering kwam dus nooit echt van de grond en in januari 2019 legde Hamdallah zijn taak als leider van de op dat moment nog slechts in theorie bestaande eenheidsregering neer. Hamas is op dit moment dus de enige machthebber in Gaza.
Grondwet: Er is geen constitutie in Gaza en op de Westoever. Er is wel een basiswet uit 2003 die als raamwerk moet gaan dienen voor de grondwet van een toekomstige Palestijnse eenheidsstaat.
Staatshoofd: Sinds 2 juni 2014 is Mahmoud Abbas officieel de president van de Palestijnse Gebieden. In de praktijk maakt de ‘oude’ regering onder premier Ismail Haniyeh nog steeds de dienst uit.
Verkiezingen: Sinds de machtsovername van 2007 zetelt er een Hamas-regering op de Gazastrook en zijn er geen verkiezingen meer gehouden. De officiële Verkiezingscommissie is gevestigd in Ramallah op de Westoever, en deze mocht tot aan de verzoeningspoging tussen Fatah en Hamas in 2011 geen kantoor openen op de Gazastrook. Toen dit kantoor er eindelijk wel was, mocht het (anno juni 2012) geen kiezers registreren.
Wel heeft er in 2012 een kabinetswisseling plaatsgevonden, waarbij zeven nieuwe ministers werden benoemd. Deze wisseling werd goedgekeurd door in de Gazastrook wonende Hamasleden van de in 2006 gekozen Palestijnse Wetgevende Raad (PLC).
Regering: President Abbas is weliswaar de jure de president, maar de Hamas-junta heeft de feitelijke macht over de Gazastrook in handen.
Rechtspraak: Op het moment dat Hamas de volledige controle in 2007 overnam op de Gazastrook, stortte tevens het juridische systeem in elkaar doordat rechters, openbare aanklagers, de juridische staf van de regering en het belangrijkste juridische adviesorgaan binnen het Ministerie van Justitie wegvielen, omdat deze allemaal verbonden waren met de Fatah-regering op de Westoever. Zij werden op non-actief gesteld door Fatah.
Om deze leemte te vullen werden er lokale verzoeningscomités opgezet om geschillen op te lossen. In de loop der jaren werden ook de andere juridische kaders weer gevuld door de Hamas-regering, met veelal Hamas-sympathisanten, die seculiere wetgeving toepasten. Desondanks bleek in 2012 uit een onderzoeksrapport van de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch, dat er structurele misstanden zijn in het rechtssysteem van Gaza. Verdachten worden met regelmaat gemarteld, openbare aanklagers ontzeggen hen het recht op een advocaat, en de verblijfplaats van verdachten die door veiligheidsdiensten worden vastgehouden, wordt niet doorgegeven aan familieleden.
In 2013 werden er volgens Amnesty International meer dan 13 doodvonnissen uitgesproken in de Gazastrook en minstens drie personen geëxecuteerd. Daarnaast blijft het openbaar vermoorden van personen die verdacht zijn van collaboratie ongestraft.
Internationaal
Hamas wordt door Israel, de Europese Unie, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Canada, Jordanië, Egypte en Japan officieel gezien als een terroristische organisatie. De Verenigde Naties, Iran, Rusland, China en de meeste Arabische landen hebben Hamas niet op hun officiële lijst van terreurorganisaties staan.
Publieke opinie
Uit een onderzoek naar de publieke opinie over het opkomend moslimextremisme in Midden-Oosten (naar aanleiding van verovering van Mosul in Irak door ISIS) in juni 2014 bleek dat Hamas aan populariteit inboet in de Gazastrook en op de Westelijke Jordaanoever.
Tabel 3.5 Hamas in Gaza en Westoever
Toelichting: De meerderheid (53%) van de mensen in de Palestijnse gebieden staat negatief tegenover Hamas, waarbij het percentage hoger is in het door Hamas geleide Gaza (63%) dan in de door Fatah geleide Westbank (47%).
Bron: Pew Research Center Global Attitudes Project
Tabel 3.6 Publieke opinie over Hamas in Israel
Toelichting: 95% van de mensen (100% van Joodse Israeli’s en 68% van Arabische Israeli’s) in Israel hebben een negatieve visie op Hamas.
Bron: Pew Research Global Attitudes Project
Uit een populariteitspoll van het Palestinian Center for Policy and Survey, uit maart 2014, bleek dat bij een toekomstige gezamenlijke verkiezing in Gaza en de Westoever, Hamas zijn meerderheid uit 2006 in het parlement zou kwijtraken aan Fatah. 43% van de Palestijnen zou op Fatah stemmen, 28% op Hamas, 12% op één van de andere facties en 17% wist niet waar hij of zij op zou gaan stemmen.
Bron: Palestinian Center for Policy en Survey
Economie
Noot: Na de terugtrekking van Israel uit de Gazastrook in 2005 zijn er vaak alleen nog gecombineerde statistieken te vinden van Gaza en de Westoever samen. Indien dit het geval is, wordt dit vermeld.
Munteenheid: Nieuwe Israelische shekel (NIS), onderverdeeld in 100 agarot
Koers: 1 euro = 4,11 shekel (februari 2019)
Begrotingstekort/-overschot (Gaza + Westoever samen; als percentage van BBP ): +0,4% (2017, CIA World Factbook)
Bruto Binnenlands Product: $14,498 miljard in 2017 (Wereldbank, 2017; inclusief Westoever)
BBP per hoofd: $4,449 (2017, TheGlobalEconomy.com; inclusief Westoever)
Economische groei: 1,7% (2017; inclusief Westoever)
Sectoren van oorsprong BBP: Dienstensector 75%, Industrie 21.1%, Landbouw 3% (2017, CIA World Factbook)
Inflatiepercentage: 0.2% (2017, CIA World Factbook)
Import: $935 miljoen (2017, inclusief Westoever)
Belangrijkste importartikelen (inclusief Westoever): auto’s, cement, zand, consumptiegoederen, chemicaliën
Belangrijkste importlanden naar herkomst (Gaza + Westoever, 2017, exclusief Israël): Jordanië (16%), Egypte (14%), Zuid-Korea (11%), Duitsland (10%) en Turkije (9,3%).
Export: $94,8 miljoen (2017, inclusief Westoever)
Belangrijkste exportartikelen: Aardbeien, bloemen, vis
Belangrijkste exportbestemmingen (Gaza + Westoever, 2017): Jordanië (52%), Wit-Rusland (6,9%), Koeweit (5,6%), de Verenigde Staten (5,3%) en Turkije (5,2%).
Werkloosheid: 27,9% (2017, CIA World Factbook)
Jeugdwerkloosheid: 40,7% (2015, CIA World Factbook, inclusief Westoever: in Gaza ligt de jeugdwerkloosheid hoger dan dit percentage)
Beroepsbevolking: 1,2 miljoen (2017)
Verdeling beroepsbevolking naar sector: Dienstensector 84,8%, Industie 10, Landbouw 5,2%
Visserij is een belangrijke pijler van de Gazaanse economie die veel last heeft van het conflict tussen Hamas en Israel. Regelmatig ziet Israel aanleiding het gebied waartoe de vissers toegang hebben te beperken: om de aanvoer van wapentuig over zee te voorkomen, van 2006-2011 om te voorkomen dat Gilad Shalit over zee werd weggesmokkeld, en tijdens het huidige conflict om infiltratiepogingen van Israel vanuit zee te stoppen. Wanneer er alleen dichtbij de kust gevist kan worden, worden er minder en kleinere vissoorten gevangen.
Budget Hamas
Het budget van Hamas in 2013 bedroeg ca. €645 miljoen. In 2010 bedroeg dit nog ca. €404 miljoen, in 2011 was dit ca. €487 miljoen en in 2012 €583 miljoen, volgens cijfers van Hamas zelf.
27% van dit bedrag komt uit binnenlandse inkomsten en 73% komt via buitenlandse giften.
Inkomsten uit Iran
Eén van de voornaamste geldschieters van Hamas was Iran, tot de burgeroorlog in Syrië losbrak. Hamas, een soennitische organisatie, steunde niet langer het sjiietische regime van Assad tegen de rebellen en moedigde het vertrek van Jihadstrijders om mee te vechten met Syrische rebellen aan. Iran echter steunde Assad.
Eind 2012 verslechterden de banden met Iran en Iran trok zijn maandelijkse gift van ca. €17,2 miljoen euro aan Hamas in. In januari 2014 vonden er weer gesprekken tussen Iran en Hamas plaats, maar het is onbekend of Iran als gevolg van dit gesprek ook weer zijn financiële steun aan Hamas heeft voortgezet.
Inkomsten uit smokkeltunnels naar Egypte
Tijdens het bewind van het Moslimbroederschap in Egypte (Hamas is een vertakking van de Moslimbroederschap) had Hamas inkomsten uit de geldsmokkel en uit heffingen op het overige smokkelverkeer dat via tunnels doorgang vond. Nadat het Egyptische leger in 2013 de toenmalige president en leider van de Moslimbroeders, Mohamed Morsi, afzette, pleegden Moslimbroeders uit Egypte en de Gazastrook regelmatig in de Sinai aanslagen op soldaten en veiligheidstroepen van het nieuwe regime. Het nieuwe regime pakte daarop de smokkeltunnels aan, om de uitwisseling van wapens en mensen te stoppen.
Daarmee viel naar schatting €127,4 miljoen aan ‘tunnelinkomsten’ van Hamas weg. Vermoedelijk is er nog slechts een paar miljoen per jaar over.
Inkomsten uit Qatar
Qatar was één van de grootste geldschieters van Hamas. In 2012 gaven zij ca. €300 miljoen aan de organisatie. De leider van Hamas, Khaled Meshaal, leeft in Doha, de hoofdstad van Qatar. In 2014 zijn ook die bronnen aan het opdrogen, omdat Qatar de diplomatieke relaties met de buurlanden wil verbeteren. Deze relatie was slecht vanwege een geschil over Qatars steun aan de Moslimbroederschap (waarvan Hamas een dochterorganisatie is). Qatar steunt Hamas nog wel financieel, maar dit gebeurt niet zo openlijk als vaak wordt gedacht. De geldstromen vanuit Qatar richting Hamas zijn dan ook vrij ondoorzichtig.
Uitgaven aan salarissen
De jaarlijkse salariskosten die Hamas maakt, bedragen ca. €375 miljoen. De Palestijnse Autoriteit betaalde (uit EU-geld) na de coup van Hamas in 2007 de salarissen van een grote groep Fatah-ambtenaren in de Gazastrook, op voorwaarde dat zij niet zouden werken voor Hamas.
De PA betaalde de laatste zeven maanden voor de vorming van de eenheidsregering bovendien een deel van de salarissen van 50.000 wel werkende Hamas-ambtenaren en zou (volgens Hamas) hebben toegezegd deze salarissen weer in zijn geheel te gaan betalen na de vorming van de eenheidsregering in juni 2014. Dit is echter niet gebeurd. Het gevolg is een salarisachterstand van ca. €748 miljoen. Dit salaristekort en het opdrogen van de buitenlandse giften waren belangrijke redenen voor Hamas om een deal met Fatah te sluiten over het vormen van een eenheidsregering.
Bron: Al-Monitor, the Guardian, Ynetnews, Market Watch, Middle East Eye, Council on Foreign Relations
Veiligheidsdiensten en gewapende groeperingen
De Gazastrook kent geen staand leger. Wel zijn er verschillende gewapende facties actief in Gaza. Hieronder vindt u een overzicht (schattingen):
Hamas (13.000 man)
Islamic Jihad (ca. 1.000 man)
Salafisten
Milities gelinkt aan Fatah (Jaish al-Karamah, Brigades of Martyr Abdel Qader Husseini, Jaish al-Asifah) waarbij het salaris van de eerste twee betaald wordt uit EU-donorgelden.
Noot: Hoewel er meerdere gewapende rivaliserende facties actief zijn in Gaza, kan Hamas, als machtigste factie, wel enige invloed uitoefenen op de rest. Dit is vooral van belang wanneer er afspraken worden gemaakt om de vrijwel voortdurende raketbeschietingen van Israel in te perken. Hamas voert een zogenaamde ‘containment’- of indammingpolitiek, bijvoorbeeld door leden van deze facties – en Hamasleden die met hen sympathiseren – te arresteren wanneer zij een staakt-het-vuren met Israel schenden.
Fatah
Fatah heeft nog enkele honderden militieleden in de Gazastrook, van wie sommigen lid zijn van de veiligheidsdiensten van de PA. Zeker twee gewapende Fatah-groepen, Jaish al-Karamah (‘Leger van Waardigheid’) en de “Brigades van Martelaar Abdel Qader Husseini” (de gewapende vleugel van Fatah) kondigden in juni 2014 aan dat zij begonnen waren het afvuren van raketten op de “nederzettingen” Ashkelon en Sderot, steden binnen de lijn van vóór 1967. Een derde groep, Jaish al-Asifah (‘Leger van de Storm’), had er toen al 35 afgeschoten.
Veiligheidsdiensten:
Tabel 3.7 Door Hamas geleide veiligheidsdiensten in Gaza
Tak
Taak
Mankracht
Interne Veiligheidsdiensten
Contraspionage en infiltratie van rivaliserende partijen
500
VIP Beveiligingsmacht
Lijfwachten voor leiders van Hamas en beveiliging van belangrijke faciliteiten
2.000
Nationale Beveiligingsmacht
Grenswachten met vroege waarschuwingsfunctie
930
Politie
Normale civiele politiefuncties
10.000
Bron: Zanotti (2010)
Misstanden veiligheidsdiensten
Uit een rapport van Human Rights Watch uit 2012 bleek dat de veiligheidsdiensten van Hamas in Gaza verdachten martelen bij ondervragingen en dat de verblijfplaats van mensen die worden vastgehouden niet wordt doorgeven aan familieleden, wat behalve een mensenrechtenschending bovendien een schending is van de artikelen die zijn vastgelegd in de Palestijnse Basiswet.
Noot: Na de terugtrekking van Israel uit de Gazastrook in 2005 zijn er vaak alleen nog gecombineerde statistieken te vinden van Gaza en de Westoever. Indien dit het geval is, wordt dit vermeld. Demografische tellingen en schattingen kunnen uiteenlopen afhankelijk van de politieke agenda van de rapporteur. In het onderstaande is zo veel mogelijk gebruik gemaakt van neutrale en officiële bronnen, waar nodig aangevuld met andere tellingen. Niettemin kunnen er verschillen optreden in aantallen.
Totaal aantal inwoners: 1.932.843 (PCBS, juli 2018)
Bevolkingsdichtheid: 5.102 inwoners per km2
Leeftijdsopbouw (2018):
Tabel 3.1 Leeftijdsopbouw Gaza
GAZA | |||
Leeftijdsgroep: | Bevolking %: | Man: | Vrouw: |
0-14 | 44.1% | 415.746 | 394.195 |
15-24 | 21.3% | 197.797 | 194.112 |
25-54 | 28.5% | 256.103 | 267.285 |
55-64 | 3.5% | 33.413 | 30.592 |
65+ | 2.5% | 24.863 | 22.607 |
Bron: CIA World Factbook
Mediane leeftijd: 17,4 jaar: mannen 17,1 jaar, vrouwen 17,8 jaar (2018 – leeftijd die de meeste mensen hebben)
Geboortecijfer: 30,5 geboorten per 1000 inwoners (2018)
Sterftecijfer: 3,0 sterfgevallen per 1000 inwoners (2018)
Levensverwachting bij geboorte: 74,4 jaar: mannen 72,7 jaar; vrouwen 76,2 (2018)
Zuigelingensterfte: 16 per 1000 geborenen – jongens 17,1; meisjes 14,9 (schattingen 2018)
Gemiddelde leeftijd moeder bij geboorte 1e kind: 19 jaar (schatting, 2017)
Gemiddeld aantal kinderen per vrouw: 3,97 (2018)
Aantal eerwraakslachtoffers: 28 (2017, Westoever en Gaza samen). De daders krijgen vaak hoogstens een paar jaar celstraf; de hoogste straf in Gaza was 3 jaar.
Bevolkingsgroei:
Tabel 3.2 Bevolkingsgroei Palestijnen per regio in Gaza (voor 2005 woonden er ook Joden in de Gazastrook)
Jaar: | Gaza: |
2000 | 1.109.677 |
2005 | 1.304.388 |
2010 | 1.540.016 |
2015 | 1.780.426 |
2020 | 2.047.969 |
Bron: PCBS
Tabel 3.3 Bevolkingsgroei Palestijnen per regio in Gaza
Regio | 2000 | 2005 | 2010 | 2015 | 2020 |
North Gaza | 202.909 | 245.326 | 294.891 | 344.468 | 403.457 |
Gaza | 395.760 | 459.851 | 536.929 | 614.324 | 695.967 |
Deir Al-Balah | 160.696 | 189.148 | 222.857 | 256.547 | 294.260 |
Khan Yunis | 216.172 | 251.075 | 296.607 | 346.146 | 401.582 |
Rafah | 134.140 | 158.988 | 188.732 | 218.941 | 252.703 |
Totaal | 1.109.677 | 1.304.388 | 1.540.016 | 1.780.426 | 2.047.969 |
Bron: PCBS, schattingen en prognoses
Inwoners grote steden:
75% van de bevolking op de Westoever en in Gaza woont in een stad of stedelijk gebied
Bron: Wereldbank, 2013
Inwoneraantal Gaza-Stad:
Totaal: 598.633 (2018)
Joden: 0
Arabieren: 598.633
Moslims: 98-99% (voornamelijk soennitisch)
Christenen: ca. 3.500 (in 2008, inmiddels vermoedelijk minder)
Bron: PCBS
Inwoneraantal Khan Younis: 209.099 (2018)
Inwoneraantal Rafah: 175.057 (2018)
Bron: PCBS
Onderwijs
95,2% (2018) van de mensen op de Westoever en in Gaza (gezamenlijk) die binnen de officiële leeftijdsgrenzen van het basisonderwijs vallen, volgen ook daadwerkelijk basisonderwijs. Het percentage aan vrouwen dat zich heeft ingeschreven in het tertiair onderwijs, in Gaza en de Westoever, ten opzichte van het aantal mannen was 141,4% (2012) Het totale percentage van de mensen van 15 jaar en ouder die kunnen lezen en schrijven in Gaza (en de Westoever) is 96,9%, waarvan 98,6% van de mannen en 95,2% van de vrouwen.
Bron: Wereldbank, CIA World Factbook
Religieuze en etnische groepen
98-99% van de mensen op de Gazastrook is moslim, waarvan de overgrote meerderheid soennitisch. Minder dan 1% van de bevolking is christen en minder dan 1% is niet-religieus. Voor 2005 woonden er ook Joden op de Gazastrook, maar sinds de ontruiming van de Joodse nederzettingen daar door het Israelische leger is dit niet meer het geval. De enige etnische groep die op de Gazastrook leeft zijn Palestijnse Arabieren.
Hamas is een soennitische organisatie. De overgrote meerderheid van de moslims wereldwijd is soennitisch. Het soennisme is afgeleid van het Arabische woord soenna, wat gewoonte betekent. Soennieten geloven dat ze de profeet Mohammed zo getrouw mogelijk moeten volgen in onder meer eet- en leefgewoonten en ethisch gedrag. (ISIS hangt een extreme vorm van soennisme aan). Op dit moment wordt in vele landen een machtsstrijd uitgevochten tussen soenni’s en sjiieten.
Sjiieten stellen dat het leiderschap na de dood van Mohammed overgenomen moest worden door een familielid, zijn schoonzoon Ali. Dit baseren zij op de overleveringen van Mohammed (de hadith). Sjiieten hechten veel waarde aan de imam, de geestelijk leider van de islam (voor soennieten is de imam slechts een voorganger in het gebed). De meerderheid van de sjiieten gelooft dat er 12 imams zijn geweest in het verleden en wacht op dit moment op de terugkomst van de twaalfde imam, Mahdi. Iran is een voorbeeld van een sjiitisch land.
Voormalige nederzettingen
In 2005 zijn alle Joodse nederzettingen op de Gazastrook door het Israelische leger ontruimd.
Tabel 3.4 Joodse inwoners nederzettingen in Gaza (1983-2005)
Jaar: | Joodse bevolking in Gaza: |
1985 | 1.900 |
1990 | 3.300 |
1995 | 5.300 |
2000 | 6.678 |
2005 | 0 |
Bronnen: Israel Central Bureau of Statistics, 2014, Migration Policy Centre, European University Institute Florence, 2013
Geografische coördinaten: 31°25’N, 34°20’O
Tijdsverschil: GMT+2, een uur later dan in Nederland.
Oppervlakte:
Totaal: 360 km²
Waarvan land: 360 km²
Waarvan water: 0 km²
Grenzen:
Lengte landsgrenzen: 62 km
Aangrenzende landen: Egypte 11 km, Israel 51 km
Kustlijn: 40 km
Hoogteverschillen:
Laagste punt: Middellandse Zee 0 m
Hoogste punt: Abu ‘Awdah 105 m
Landschap:
Vlak tot golvend, kustvlakte bedekt met zand en duinen.
Percentage land in gebruik als bouwland: 7,39%
Natuurlijke bronnen:
Bouwland, aardgas, viswater
Klimaat:
Gematigd; milde winters, droge en warme tot hete zomers
Staatsinrichting
Staatsvorm: Militaire junta.
Nadat het Israelische leger zich in 2005 terugtrok van de Gazastrook en alle Joodse nederzettingen ontruimde, raakte de radicaal islamitische terreurgroep Hamas verwikkeld in een machtsstrijd met Fatah, tot dat moment de grootste Palestijnse beweging in Gaza en de Westoever. De spanningen liepen verder op na de verkiezingsoverwinning van Hamas in 2006 en een jaar later en nam Hamas met geweld de macht over van Fatah op de Gazastrook. Omdat Hamas in veel landen op de lijst van terroristische organisaties staat, raakte de Strook in veel opzichten geïsoleerd.
In april 2014 sloten Fatah en Hamas een verzoeningsverdrag en werd in theorie een Palestijnse eenheidsregering gevormd, die bestaat uit technocraten die niet gelieerd zijn aan één van de facties. De eenheidsregering werd geleid door Rami al-Hamdallah, lid is van Fatah. Volgens het verdrag moesten er eind 2014 algemene verkiezingen worden gehouden op de Westoever en in de Gazastrook. Dit is niet gebeurd, en in juli en december 2015 benoemde president Abbas nieuwe ministers zonder daarbij Hamas te raadplegen. In oktober 2016 benoemde ook Hamas in de Gazastrook nieuwe ministers zonder toestemming van Abbas. De eenheidsregering kwam dus nooit echt van de grond en in januari 2019 legde Hamdallah zijn taak als leider van de op dat moment nog slechts in theorie bestaande eenheidsregering neer. Hamas is op dit moment dus de enige machthebber in Gaza.
Grondwet: Er is geen constitutie in Gaza en op de Westoever. Er is wel een basiswet uit 2003 die als raamwerk moet gaan dienen voor de grondwet van een toekomstige Palestijnse eenheidsstaat.
Staatshoofd: Sinds 2 juni 2014 is Mahmoud Abbas officieel de president van de Palestijnse Gebieden. In de praktijk maakt de ‘oude’ regering onder premier Ismail Haniyeh nog steeds de dienst uit.
Verkiezingen: Sinds de machtsovername van 2007 zetelt er een Hamas-regering op de Gazastrook en zijn er geen verkiezingen meer gehouden. De officiële Verkiezingscommissie is gevestigd in Ramallah op de Westoever, en deze mocht tot aan de verzoeningspoging tussen Fatah en Hamas in 2011 geen kantoor openen op de Gazastrook. Toen dit kantoor er eindelijk wel was, mocht het (anno juni 2012) geen kiezers registreren.
Wel heeft er in 2012 een kabinetswisseling plaatsgevonden, waarbij zeven nieuwe ministers werden benoemd. Deze wisseling werd goedgekeurd door in de Gazastrook wonende Hamasleden van de in 2006 gekozen Palestijnse Wetgevende Raad (PLC).
Regering: President Abbas is weliswaar de jure de president, maar de Hamas-junta heeft de feitelijke macht over de Gazastrook in handen.
Rechtspraak: Op het moment dat Hamas de volledige controle in 2007 overnam op de Gazastrook, stortte tevens het juridische systeem in elkaar doordat rechters, openbare aanklagers, de juridische staf van de regering en het belangrijkste juridische adviesorgaan binnen het Ministerie van Justitie wegvielen, omdat deze allemaal verbonden waren met de Fatah-regering op de Westoever. Zij werden op non-actief gesteld door Fatah.
Om deze leemte te vullen werden er lokale verzoeningscomités opgezet om geschillen op te lossen. In de loop der jaren werden ook de andere juridische kaders weer gevuld door de Hamas-regering, met veelal Hamas-sympathisanten, die seculiere wetgeving toepasten. Desondanks bleek in 2012 uit een onderzoeksrapport van de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch, dat er structurele misstanden zijn in het rechtssysteem van Gaza. Verdachten worden met regelmaat gemarteld, openbare aanklagers ontzeggen hen het recht op een advocaat, en de verblijfplaats van verdachten die door veiligheidsdiensten worden vastgehouden, wordt niet doorgegeven aan familieleden.
In 2013 werden er volgens Amnesty International meer dan 13 doodvonnissen uitgesproken in de Gazastrook en minstens drie personen geëxecuteerd. Daarnaast blijft het openbaar vermoorden van personen die verdacht zijn van collaboratie ongestraft.
Internationaal
Hamas wordt door Israel, de Europese Unie, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Canada, Jordanië, Egypte en Japan officieel gezien als een terroristische organisatie. De Verenigde Naties, Iran, Rusland, China en de meeste Arabische landen hebben Hamas niet op hun officiële lijst van terreurorganisaties staan.
Publieke opinie
Uit een onderzoek naar de publieke opinie over het opkomend moslimextremisme in Midden-Oosten (naar aanleiding van verovering van Mosul in Irak door ISIS) in juni 2014 bleek dat Hamas aan populariteit inboet in de Gazastrook en op de Westelijke Jordaanoever.
Tabel 3.5 Hamas in Gaza en Westoever
Toelichting: De meerderheid (53%) van de mensen in de Palestijnse gebieden staat negatief tegenover Hamas, waarbij het percentage hoger is in het door Hamas geleide Gaza (63%) dan in de door Fatah geleide Westbank (47%).
Bron: Pew Research Center Global Attitudes Project
Tabel 3.6 Publieke opinie over Hamas in Israel
Toelichting: 95% van de mensen (100% van Joodse Israeli’s en 68% van Arabische Israeli’s) in Israel hebben een negatieve visie op Hamas.
Bron: Pew Research Global Attitudes Project
Uit een populariteitspoll van het Palestinian Center for Policy and Survey, uit maart 2014, bleek dat bij een toekomstige gezamenlijke verkiezing in Gaza en de Westoever, Hamas zijn meerderheid uit 2006 in het parlement zou kwijtraken aan Fatah. 43% van de Palestijnen zou op Fatah stemmen, 28% op Hamas, 12% op één van de andere facties en 17% wist niet waar hij of zij op zou gaan stemmen.
Bron: Palestinian Center for Policy en Survey
Economie
Noot: Na de terugtrekking van Israel uit de Gazastrook in 2005 zijn er vaak alleen nog gecombineerde statistieken te vinden van Gaza en de Westoever samen. Indien dit het geval is, wordt dit vermeld.
Munteenheid: Nieuwe Israelische shekel (NIS), onderverdeeld in 100 agarot
Koers: 1 euro = 4,11 shekel (februari 2019)
Begrotingstekort/-overschot (Gaza + Westoever samen; als percentage van BBP ): +0,4% (2017, CIA World Factbook)
Bruto Binnenlands Product: $14,498 miljard in 2017 (Wereldbank, 2017; inclusief Westoever)
BBP per hoofd: $4,449 (2017, TheGlobalEconomy.com; inclusief Westoever)
Economische groei: 1,7% (2017; inclusief Westoever)
Sectoren van oorsprong BBP: Dienstensector 75%, Industrie 21.1%, Landbouw 3% (2017, CIA World Factbook)
Inflatiepercentage: 0.2% (2017, CIA World Factbook)
Import: $935 miljoen (2017, inclusief Westoever)
Belangrijkste importartikelen (inclusief Westoever): auto’s, cement, zand, consumptiegoederen, chemicaliën
Belangrijkste importlanden naar herkomst (Gaza + Westoever, 2017, exclusief Israël): Jordanië (16%), Egypte (14%), Zuid-Korea (11%), Duitsland (10%) en Turkije (9,3%).
Export: $94,8 miljoen (2017, inclusief Westoever)
Belangrijkste exportartikelen: Aardbeien, bloemen, vis
Belangrijkste exportbestemmingen (Gaza + Westoever, 2017): Jordanië (52%), Wit-Rusland (6,9%), Koeweit (5,6%), de Verenigde Staten (5,3%) en Turkije (5,2%).
Werkloosheid: 27,9% (2017, CIA World Factbook)
Jeugdwerkloosheid: 40,7% (2015, CIA World Factbook, inclusief Westoever: in Gaza ligt de jeugdwerkloosheid hoger dan dit percentage)
Beroepsbevolking: 1,2 miljoen (2017)
Verdeling beroepsbevolking naar sector: Dienstensector 84,8%, Industie 10, Landbouw 5,2%
Visserij is een belangrijke pijler van de Gazaanse economie die veel last heeft van het conflict tussen Hamas en Israel. Regelmatig ziet Israel aanleiding het gebied waartoe de vissers toegang hebben te beperken: om de aanvoer van wapentuig over zee te voorkomen, van 2006-2011 om te voorkomen dat Gilad Shalit over zee werd weggesmokkeld, en tijdens het huidige conflict om infiltratiepogingen van Israel vanuit zee te stoppen. Wanneer er alleen dichtbij de kust gevist kan worden, worden er minder en kleinere vissoorten gevangen.
Budget Hamas
Het budget van Hamas in 2013 bedroeg ca. €645 miljoen. In 2010 bedroeg dit nog ca. €404 miljoen, in 2011 was dit ca. €487 miljoen en in 2012 €583 miljoen, volgens cijfers van Hamas zelf.
27% van dit bedrag komt uit binnenlandse inkomsten en 73% komt via buitenlandse giften.
Inkomsten uit Iran
Eén van de voornaamste geldschieters van Hamas was Iran, tot de burgeroorlog in Syrië losbrak. Hamas, een soennitische organisatie, steunde niet langer het sjiietische regime van Assad tegen de rebellen en moedigde het vertrek van Jihadstrijders om mee te vechten met Syrische rebellen aan. Iran echter steunde Assad.
Eind 2012 verslechterden de banden met Iran en Iran trok zijn maandelijkse gift van ca. €17,2 miljoen euro aan Hamas in. In januari 2014 vonden er weer gesprekken tussen Iran en Hamas plaats, maar het is onbekend of Iran als gevolg van dit gesprek ook weer zijn financiële steun aan Hamas heeft voortgezet.
Inkomsten uit smokkeltunnels naar Egypte
Tijdens het bewind van het Moslimbroederschap in Egypte (Hamas is een vertakking van de Moslimbroederschap) had Hamas inkomsten uit de geldsmokkel en uit heffingen op het overige smokkelverkeer dat via tunnels doorgang vond. Nadat het Egyptische leger in 2013 de toenmalige president en leider van de Moslimbroeders, Mohamed Morsi, afzette, pleegden Moslimbroeders uit Egypte en de Gazastrook regelmatig in de Sinai aanslagen op soldaten en veiligheidstroepen van het nieuwe regime. Het nieuwe regime pakte daarop de smokkeltunnels aan, om de uitwisseling van wapens en mensen te stoppen.
Daarmee viel naar schatting €127,4 miljoen aan ‘tunnelinkomsten’ van Hamas weg. Vermoedelijk is er nog slechts een paar miljoen per jaar over.
Inkomsten uit Qatar
Qatar was één van de grootste geldschieters van Hamas. In 2012 gaven zij ca. €300 miljoen aan de organisatie. De leider van Hamas, Khaled Meshaal, leeft in Doha, de hoofdstad van Qatar. In 2014 zijn ook die bronnen aan het opdrogen, omdat Qatar de diplomatieke relaties met de buurlanden wil verbeteren. Deze relatie was slecht vanwege een geschil over Qatars steun aan de Moslimbroederschap (waarvan Hamas een dochterorganisatie is). Qatar steunt Hamas nog wel financieel, maar dit gebeurt niet zo openlijk als vaak wordt gedacht. De geldstromen vanuit Qatar richting Hamas zijn dan ook vrij ondoorzichtig.
Uitgaven aan salarissen
De jaarlijkse salariskosten die Hamas maakt, bedragen ca. €375 miljoen. De Palestijnse Autoriteit betaalde (uit EU-geld) na de coup van Hamas in 2007 de salarissen van een grote groep Fatah-ambtenaren in de Gazastrook, op voorwaarde dat zij niet zouden werken voor Hamas.
De PA betaalde de laatste zeven maanden voor de vorming van de eenheidsregering bovendien een deel van de salarissen van 50.000 wel werkende Hamas-ambtenaren en zou (volgens Hamas) hebben toegezegd deze salarissen weer in zijn geheel te gaan betalen na de vorming van de eenheidsregering in juni 2014. Dit is echter niet gebeurd. Het gevolg is een salarisachterstand van ca. €748 miljoen. Dit salaristekort en het opdrogen van de buitenlandse giften waren belangrijke redenen voor Hamas om een deal met Fatah te sluiten over het vormen van een eenheidsregering.
Bron: Al-Monitor, the Guardian, Ynetnews, Market Watch, Middle East Eye, Council on Foreign Relations
Veiligheidsdiensten en gewapende groeperingen
De Gazastrook kent geen staand leger. Wel zijn er verschillende gewapende facties actief in Gaza. Hieronder vindt u een overzicht (schattingen):
Hamas (13.000 man)
Islamic Jihad (ca. 1.000 man)
Salafisten
Milities gelinkt aan Fatah (Jaish al-Karamah, Brigades of Martyr Abdel Qader Husseini, Jaish al-Asifah) waarbij het salaris van de eerste twee betaald wordt uit EU-donorgelden.
Noot: Hoewel er meerdere gewapende rivaliserende facties actief zijn in Gaza, kan Hamas, als machtigste factie, wel enige invloed uitoefenen op de rest. Dit is vooral van belang wanneer er afspraken worden gemaakt om de vrijwel voortdurende raketbeschietingen van Israel in te perken. Hamas voert een zogenaamde ‘containment’- of indammingpolitiek, bijvoorbeeld door leden van deze facties – en Hamasleden die met hen sympathiseren – te arresteren wanneer zij een staakt-het-vuren met Israel schenden.
Fatah
Fatah heeft nog enkele honderden militieleden in de Gazastrook, van wie sommigen lid zijn van de veiligheidsdiensten van de PA. Zeker twee gewapende Fatah-groepen, Jaish al-Karamah (‘Leger van Waardigheid’) en de “Brigades van Martelaar Abdel Qader Husseini” (de gewapende vleugel van Fatah) kondigden in juni 2014 aan dat zij begonnen waren het afvuren van raketten op de “nederzettingen” Ashkelon en Sderot, steden binnen de lijn van vóór 1967. Een derde groep, Jaish al-Asifah (‘Leger van de Storm’), had er toen al 35 afgeschoten.
Veiligheidsdiensten:
Tabel 3.7 Door Hamas geleide veiligheidsdiensten in Gaza
Tak | Taak | Mankracht |
Interne Veiligheidsdiensten | Contraspionage en infiltratie van rivaliserende partijen | 500 |
VIP Beveiligingsmacht | Lijfwachten voor leiders van Hamas en beveiliging van belangrijke faciliteiten | 2.000 |
Nationale Beveiligingsmacht | Grenswachten met vroege waarschuwingsfunctie | 930 |
Politie | Normale civiele politiefuncties | 10.000 |
Bron: Zanotti (2010)
Misstanden veiligheidsdiensten
Uit een rapport van Human Rights Watch uit 2012 bleek dat de veiligheidsdiensten van Hamas in Gaza verdachten martelen bij ondervragingen en dat de verblijfplaats van mensen die worden vastgehouden niet wordt doorgeven aan familieleden, wat behalve een mensenrechtenschending bovendien een schending is van de artikelen die zijn vastgelegd in de Palestijnse Basiswet.