Dossier: UNRWA

De doelgroep van UNRWA bestaat uit Palestijnse vluchtelingen en hun nazaten. UNRWA houdt zich niet bezig met andere vluchtelingen in de wereld. Zij vallen onder een andere VN-organisatie (UNHCR).

Tijdens de Israelisch-Arabische oorlog van 1948 vertrokken honderdduizenden Arabieren uit het gebied van de huidige staat Israel. In Israel staat deze oorlog bekend als de Onafhankelijkheidsoorlog, Palestijnen spreken van de Nakba (catastrofe). De schattingen over het aantal vluchtelingen van die oorlog lopen uiteen. Volgens de VN vertrokken zo’n 711.000 Arabieren uit het gebied. Zij zochten hun toevlucht op de Westelijke Jordaanoever (die na 1948 werd bezet door Jordanië) en Gaza (dat in handen kwam van Egypte). Anderen vestigden zich in Jordanië, Syrië en Libanon.

In 1949 werd UNRWA opgericht als hulporganisatie voor deze Palestijnse vluchtelingen. De term Palestijnse vluchtelingen heeft volgens UNRWA niet alleen betrekking op de mensen die oorspronkelijk uit het gebied vertrokken, maar ook op hun nakomelingen in de vaderlijke lijn. Zo is het oorspronkelijke aantal vluchtelingen van 711.000 inmiddels toegenomen tot meer dan vijf miljoen. Dat UNRWA ook de nakomelingen van vluchtelingen als vluchteling beschouwt, is uniek. De UNHCR – de algemene VN-organisatie voor vluchtelingen – beschouwt mensen alleen als vluchteling als zij zelf zijn gevlucht.

De meeste Palestijnse vluchtelingen kregen niet de nationaliteit van de ‘gastlanden’ waar zij zich vestigden – zelfs hun nakomelingen, die in die landen geboren zijn, kunnen geen aanspraak maken op een paspoort en de bijbehorende burgerrechten. Met uitzondering van 2 miljoen Palestijnse vluchtelingen met de Jordaanse nationaliteit zijn er meer dan drie miljoen stateloze vluchtelingen. Zij zijn niet geïntegreerd in de landen waar zij verblijven en kunnen niet deelnemen aan het openbare leven. Ze zijn dus volledig afhankelijk van UNRWA-hulp en leven in UNRWA-vluchtelingenkampen, die inmiddels zijn uitgegroeid tot volwaardige steden en woonwijken. Van de vijf miljoen geregistreerde vluchtelingen zijn er nog zo’n 30.000 in leven die daadwerkelijk ooit zijn vertrokken uit het gebied waar de staat Israel werd gevestigd.

Veel Palestijnen eisen dat alle vluchtelingen én hun nakomelingen kunnen “terugkeren” naar de plaatsen die zij verlieten tijdens de oorlog van 1948. Voor Israel is het geen optie dat er opeens miljoenen Palestijnen in Israel zouden komen wonen, van wie slechts een miniem aandeel ooit daadwerkelijk is gevlucht. De eis van terugkeer is dan ook een groot struikelblok in onderhandelingen over een tweestatenoplossing. Volgens Israel is de Palestijnse Autoriteit niet te goeder trouw door zowel een eigen Palestijnse staat te eisen als een “recht op terugkeer” voor de (nakomelingen van) Palestijnse vluchtelingen. Het idee van de tweestatenoplossing is immers dat een Joodse en een Palestijnse staat naast elkaar bestaan. Een “terugkeer” van miljoenen Palestijnen naar Israel zou betekenen dat Israel ophoudt te bestaan als Joodse staat, omdat Joden dan een minderheid in Israel zouden worden.

Critici van UNRWA beschouwen de organisatie als een speelbal van Arabische landen, die Israel vijandig gezind zijn. Door vast te houden aan een “recht op terugkeer” onttrekken de Arabische gastlanden zich immers van hun eigen verantwoordelijkheid om de (nakomelingen van) vluchtelingen op te nemen. De miljoenen stateloze Palestijnen hebben er weinig kansen om een succesvol bestaan op te bouwen en blijven afhankelijk van UNRWA. Door deze mensen afhankelijk te houden van UNRWA-hulp en hen een “recht op terugkeer” voor te spiegelen, worden de vluchtelingen ingezet als pion in de strijd tegen Israel.

Het budget van UNRWA bedraagt jaarlijks zo’n 1,12 miljard dollar. Grote donateurs zijn de VS, de EU, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Zweden, Saoedi-Arabië en Nederland. In 2018 maakte de VS bekend de bijdrage aan UNRWA stop te zetten (meer dan eenderde van UNRWA’s totale budget).